Çocuklara sorumluluk almayı öğretmek

Bütün anne babalar çocuklarını sorumluluk sahibi, kendi ayakları üzerinde durabilen birer birey olarak yetiştirmek ister. Hiçbir çocuk sorumluluk sahibi olarak doğmaz. Sorumluluk almak çok küçük yaşlardan itibaren öğrenilen ve gelişen bir beceridir.

Hiç kimse sorumsuz bir çocuk yetiştirmek istemez. Çocuklar doğdukları andan itibaren bizleri izler, taklit eder, model alırlar. Bu nedenle herşeyden önce kendimize bizler sorumluluklarımızı yerine getiriyor muyuz diye sormamız gerekir:

• Yapmamız gerekenleri zamanında yapıyor muyuz?
• Randevularımıza vaktinde gidiyor muyuz?
• Verdiğimiz sözleri tutuyor muyuz?
• Yapmamız gereken bir işi en iyi şekilde yapmaya çalışıyor muyuz?

Sorumluluk almak hayatı nasıl algıladığımızla ilişkilidir. Çocuğumuzun kendine saygılı olup, kendi için doğru olanı yaparken başkalarının ihtiyaçlarını ve hissettiklerini anlamalarını bekleriz. Eğer herkesin yaşı ya da becerisi ne olursa olsun bir işin yapılmasına katkıda bulunabileceğine inanıyorsak, bu davranışlarımıza, çocuğumuzdan neler beklediğimize de yansıyacaktır.

Çocuklar ancak onlara fırsat verilirse sorumluluk almayı öğrenirler. Çocuklara seçme şansı tanımak, fikirlerini paylaşma ortamı hazırlamak, yaptıkları hatalardan ders çıkarma fırsatı tanımak gerekir. Çoğu kez okul başlayana kadar çocuklarına daha küçük, beceremez diye sorumluluk vermeyen; yapabildiği halde onu giydiren, yemeğini yediren anne babalar okul başladığında çocuklarının ödevlerini yapmadığından, çantasını toplamadığından şikâyet ederler. Oysa çocuk o ana kadar hiç sorumluluk almadıysa okul hayatı başladı diye birdenbire ödev yapma, eşyalarına sahip çıkma gibi sorumlulukları almak istemeyecektir.

Çocuklara Verilebilecek Sorumluluklar

3-4 yaş:

• Oynadıktan sonra oyuncaklarını toplama
• Giyinip soyunmaya aktif olarak katılma
• Taşıyabileceği şeyleri taşıma
• Kâğıt gibi çöpleri çöp kutusuna atma

5-6 yaş:

• Telefona bakma
• Masa kurmaya yardım etme
• Alışveriş listesi hazırlamaya yardım etme
• Evcil bir hayvanı besleme sorumluluğunu alabilme

7-8 yaş:

• Basit ütüleri yapabilme
• Telefon mesajlarını yazabilme

9-10 yaş:

• Yatağını toplama
• Kendine sandviç hazırlama
• Bulaşık makinesini çalıştırabilme
• Kahve yapmak gibi ev işlerine yardım etme

Çocuğa sorumluluk vermek onun kendine olan güvenini de geliştirecektir. Başarabildiğini ve sizin ona güvendiğinizi gördükçe daha büyük sorumlulukları almaya istekli olacaktır. Bu nedenle ona becerebileceği işleri vermek ve büyüdükçe sorumluluklarını arttırmak gerekir.

Çocuklara Sorumluluk Sahibi Olmayı Öğretirken Dikkat Edilmesi Gerenler:

• Çocuklar yaptıkları işin hiçbir işe yaramadığını düşündüklerinde yapmak istemezler. Bu nedenle onun katkısının ve yaptığı işin önemini vurgulayın.
• Evdeki sorumluluklarını seçmelerine izin verin. Ancak bunu yapman gerekir dediğiniz durumlar da olmalıdır.
• Çocuklara kimi zaman keyif almasalar da sorumluluklarını yerine getirmeleri gerektiğini öğretmek gerekir.
• Çocuğa küçük yaşlardan itibaren becerileri doğrultusunda sorumluluk verilmelir. Okula başladığında artık büyüdü ve sorumluluk alabilir diye düşünüp, ona bir sürü sorumluluk yüklemek haksızlık olacaktır.
• Ödüller yeni bir beceri öğretirken önemli araçlardır. Ancak çocuklar sadece bir şey kazanacaklarını düşünerek sorumluluklarını yerine getirmeyi öğrenmemeliler. Bu nedenle onları sorumlulukları için ödüllendirirken dikkatli olmalı ve ödülleri zaman içinde azaltmak gerekir.
• Yapılması gerekenleri organize etmesine yardımcı olun. Gerekirse hatırlatıcı notlar ya da listeler kullanın.
• Onun yerine yapması gerekenleri yapmayın. Yapmamayı tercih etmek de onun sorumluluğu olmalı. Örneğin ödevini yapmadı, ödevsiz okula gitmek istemiyor diye onun yerine ödevini yapmayın.
• Görevleriyle ilgili hissettiklerini paylaşmasına fırsat tanıyın.
• Anne baba olarak görevleri konusunda tutarlı davranın.

Sorumluluk alma bir işi yapmanın gerekliliğini anlayarak, başkasının yaptırımı olmadan da bir işi yapmaktır. Yeni bir şey yapmak cesaret ister. Bu nedenle çocuklara sorumluluk verirken yaşına ve becerilere uygun olmasına dikkat etmek ve cesaretlerini kırmamak önemlidir. Çocuklarımızla ilgili gerçekçi beklentiler oluşturmak ve bunları anlayacakları bir dille onlarla paylaşmak, sorumluluk alma becerilerini destekleyecektir.